AZTEKAK

AZTEKAK

Mexikoko haranean bizi ziren,XII. mendetik aurrera.Hiru hiriren arteko ituna zen inperioaren oinarria;Tenochtitlán hiriburua zen,Texcoco eta Tlacopán.Espainiarrak iritsi zirenean,ehun urte baino ez ziren pasa konfederazio hori eratu zenetik;inperioa hasierako aldian zegoen.Aztekak gerrariak ziren eta tributan zeuden antolatuta,zenbait gizarte-taldetan:apaizak,nobleak,gizaki askeak eta esklaboak.

Ekonomiaren oinarria artoaren eta nekazaritzako beste produktu batzuen laborantza zen;adibidez kuia eta tomatea.Ur gaineko baratzeak(chinampak)lantzen zituzten,Texcoco eta Xochimilco aintziren gainean.Aztekek zega handiak kobratzen zizkieten garaitutako herriei eta etsaiak sakrifikatzeko ohitura zuten.Menderatutako herriek gorroto handia zieten.

INKAK

INKAK

Inkek kolonaurreko Amerikako inperio handiena zuten.Gaaur egungo Peru,Bolivia,Ekuador,Argentina eta Txileren zati batean edo osoan bizi ziren.Espainiarrak iritsi zirenean,inken inperioa goieneko unean zegoen.

Inkek 40.000 km baino gehiagoko errepide-sare bikaina eraiki zuten eta posta-zerbitzu eraginkor baten bidez komunikatzen ziren elkarrekin.Inken gizartean,zenbait gizarte-talde zeuden:nobleak,herritarrak,agindupekoak eta esklaboak.Buruzagi  gorena inka zen,Eguzkiaren semea.Biztanle gehienak nekazariak ziren,eta labore garrantzitsuenak artoa eta patata ziren.Mendialdean lurra landu ahal izateko,terrazak egiten zituzten.Etxe-abere garrantzitsuenak llamak eta alpakak ziren;izan ere.animali horietatik garraiobideak,elikagaiak eta ehunak egiteko ilea lortzen zuten.Kobrea eta urrea lantzen zituzten eta objektuak egiten zituzten metal hoiekin.Zeramikako tresnak ere egiten zuten.Tamaina handiko eraikinak egin zituzten.

Mayak

AMERIKAKO ZIBILIZAZIOAK

Hiru zibilizazio inportanteak egon ziren Amerikan;Inkek,Mayak eta Aztekak.

MAYAK

Mayek antzinako zibilizazio bat osatzen zuten eta Yucatán penintsulan eta gaur egungo Mexiko,Guatemala eta Hondurasko beheko lurraldeetan bizi ziren.Mayen kulturaren goieneko unea gure aroko 300. eta 900. urteen bitartean izan zen.Espainiarrak heldu zirenean,erabateko gainbeheran zeuden,etengabeko gerra zibilen ondorioz.

Mayak hiri-estatutan zeuden antolatuta,buruzagi goren baten agindupean.Buruzagia Mayapán hirian bizi zen.Mayen gizartean lau maila zeuden:nobleak,apaizak,nekazariak eta esklaboak.
Esklabo gehienak gerra gatibuak ziren.Biztanle gehienak nekazariak ziren eta artoa,kakoa,kuiak,tomateak,espezieak eta abar lantzen zuten.Oso eskulangintza aberatsa zuten eta inguruko herriei saltzen zizkieten produktuak.

Matematikari eta astronomiari buruzko ezagutza handiak zuten eta berezko egutegia eta idazkera-sistema zituzten.Piramide mailakatu izugarriak egin zituzten.